CZ.XII

PHNOM PENH – „Perła Azji”
ciąg dalszy..

Po pokonaniu 320 kilometrowego odcinka trasy, parę minut przed godziną 15-tą wjeżdżamy w granice stolicy Kambodży - Phnom Penh, największego miasta i skupiska ludności w tym kraju..

Ponad 600 letnia historia powstania oraz rozwoju Phnom Penh, obfituje zarówno w okresy doskonałej prosperity gospodarczej i kulturalnej miasta, jak i lata terroru, upadku, załamania gospodarczego za czasów krwawych rządów Czerwonych Khmerów. Obecne Phnom Penh, stolica Królestwa Kambodży, to główny ośrodek przemysłowy, gospodarczy i naukowy kraju. To także centrum bezpieczeństwa, polityki, kulturowego dziedzictwa 
i dyplomacji Kambodży. Miasto położone jest w północno-zachodniej części kraju, u zbiegu trzech rzek -Tonle Sap, Mekongu i Bassac. 
Rzeki te zapewniają słodką wody i inne zasoby naturalne dla miasta. 
Chociaż Phnom Penh leży ok.12 metrów ponad korytem rzeki, pora monsunowych deszczy stwarza duży problem powodziowy dla miasta, ponieważ rzeka często wylewa się ze swoich brzegów na jego tereny. Obszar miejski obejmujący obecnie 357 km² zamieszkuje ok. 2 mln 200 tys. ludności, z czego 90% to Khmerowie, a pozostałe 10% to mniejszości Chińczyków, Wietnamczyków i innych małych grup etnicznych. 
Ponad 90% ludzi w Phnom Penh to buddyści.
 

Miasto podzielone jest na trzy części:
 - na północy znajduje się atrakcyjna dzielnica mieszkaniowa;
- południe to francuska część miasta z ministerstwami, bankami i domami kolonialnymi; 
- centrum będące sercem miasta z wąskimi uliczkami, rynkiem żywności, straganami i sklepami. 
Powierzchnia Phnom Penh wzrosła czterokrotnie od 1979 roku, a w ciągu ostatnich kilku lat miasto przeszło ogromne zmiany – cały czas powstają nowe firmy, kwitnie turystyka. Dwucyfrowe tempo wzrostu gospodarczego w ostatnich latach spowodowało boom gospodarczy w Phnom Penh. 
Nowe hotele, restauracje, bary, wieżowce i budynki mieszkalne wyrastają wokół miasta jak grzyby po deszczu. Kambodża ma jedno z najbardziej liberalnych praw inwestycyjnych, dlatego na obszarze Phnom Penh w większości udało się zachować jego urok i kolonialny charakter, tworząc scenerię z szerokimi bulwarami, starymi kolonialnymi budynkami, parkami i terenami zielonymi.

Historia założenia PHNOM PENH

Phnom Penh (dosłownie "Wzgórze Penh") wywodzi swoją nazwę od sztucznie usypanego wzgórza, górującego nad miastem, na którym ponad 600 lat temu zbudowano niewielką świątynie Wat Phnom ("Świątynia na Wzgórzu"). Wiąże się z tym pewna legenda, którą teraz przedstawię.

Pewnego dnia, a było to w roku 1370, starsza, zamożna wdowa o nazwisku Yu Penh, przechadzając się wzdłuż brzegu rzeki Tonle Sap, zauważyła płynący po burzy z nurtem wody, duży pień drzewa Koki. Postanowiła go wyłowić. Wspólnymi siłami z pomocą sąsiadów wyciągnięto ów pień z rzeki. Okazało się, że w środku znajdują się cztery brązowe statuetki Buddy 
i jedna kamienna figurka boga Wisznu. Pani Penh oraz wszyscy sąsiedzi, którzy pomagali jej w wyciąganiu pnia z wód Tonle Sap, potraktowali to zjawisko jako zapowiedź pomyślnych wydarzeń. Umieścili statuetki Buddy 
i wizerunek Wisznu w naprędce zbudowanej kapliczce. Pani Penh postanowiła jednak uhonorować to znalezisko w szczególny sposób. Namówiła okolicznych mieszkańców wsi, aby na zachodnim brzegu rzeki Tonle Sap, na północny-wschód od jej domu w pobliżu miejsca znaleziska, sztucznie usypać niewielkie wzgórze i stosując drewno Koki, zbudować świątynię na jego szczycie jako dom dla czterech posągów Buddy oraz sanktuarium dla obrazu Vishnu nieco niżej. Tak powstała góra, która przybrała imię założycielki - Phnom Daun Penh (Góra Pani Penh). 
Jest to sztucznie usypane wzniesienie o wysokości 27 metrów, znajdujące się w północnej części centrum Phnom Penh,. W 1373 roku na jego szczycie stanęła mała buddyjska pagoda, która została nazwana Wat Phnom Daun Penh, a obecnie zwie się po prostu Wat Phnom – Świątynia na Wzgórzu..
Poniżej – wzgórze świątynne Wat Phnom (szkic 1873 rok)

Poniżej - Budowla świątynna Wat Phnom Daun Penh.

Początkowo dzisiejsze Phnom Penh znane było jako Krong Chaktomuk czyli "Miasto czterech stron". Nazwa ta odnosiła się do skrzyżowania koryt 3 rzek, na którym rzeki Mekong, Bassac i Tonle Sap tworzą znak "X". 
Odkrycie figurek Buddy i boga Wisznu w pniu drzewa Koki przez wdowę 
Yu Penh, zostało uznane jako Boże błogosławieństwo, a dla niektórych był to znak, że ówczesna stolica Khmerów – Angkor Thom, która kilka lat wcześniej została najechana, zniszczona i splądrowana przez wojska sąsiedniego państwa Siam, powinna zostać przeniesiona właśnie do Phnom Penh. W 1432 roku ostatni władca Imperium Khmerów - Król Ponhea Yat przeniósł stolicę z Angkor Thom do Phnom Penh. Kolejne lata rozwoju nowej stolicy Kambodży to zarówno okresy „chude i tłuste”. 
Phnom Penh pozostało stolicą królewską przez 73 lata: od 1432 do 1505 roku. Po roku 1505 z powodu walk wewnętrznych między królewskimi pretendentami do tronu, zostało opuszczone na 360 lat do roku 1865. Późniejsi królowie przenosili stolicę kilka razy i zakładali swoje królewskie rezydencje w różnych miejscach: w Tuol Basan (Srey Santhor), Pursat , Longvek , Lavear Em i Udong..

Poniżej - Król Ponhea Yat.

Dopiero w 1866 roku za panowania króla Norodom I (1860/04), który rządził w imieniu Syjamu, Phnom Penh ustanowiono stałą siedzibą rządu 
i stolicą Kambodży. Począwszy od roku 1870 inwazja francuskich kolonialistów zmieniła wizerunek wsi nad rzeką, w prawdziwe miasto, 
w którym zbudowano biura, hotele, szkoły, więzienia, koszary, banki, promenady, urzędy, sądy i budynki służby zdrowia. Do 1920 roku Phnom Penh zostało tak rozbudowane, że znane było już jako Perła Azji, a w ciągu kolejnych czterech lat zakończono budowę kolei do Sihanoukville 
i międzynarodowego lotniska Pochentong (obecnie Phnom Penh International Airport). Znaczna modernizacja infrastruktury Phnom Penh nastąpiła w latach 1941-1955 pod rządami króla Norodoma Sihanouka.

Poniżej – wizerunek króla Norodoma I

Podczas wojny w Wietnamie w latach 1957-1975, Kambodża była wykorzystywana jako baza przez wojska Wietnamu Północnego i Viet Cong, a tysiące uchodźców z całego kraju zalewały miasto Phnom Penh, aby uciec przed walkami. Lata 1975/79 to okres największego terroru, tortur, masowego zabijania ludzi i traktowania ich jak uliczne śmieci. 
Reżim Czerwonych Khmerów, którzy w 1975 roku przejęli władzę 
w Kambodży, doprowadził do totalnego upadku kraju. 17 kwietnia 1975r. Czerwoni Khmerzy zdobyli Phnom Penh. W ciągu trzech dni miasto opustoszało – z kilkuset tysięcy mieszkańców nie pozostał nikt. 
Rok 1975 został ogłoszony „rokiem zero”. Miano rozpocząć budowę nowego społeczeństwa, a wszystko, co istniało dotąd – wymazać z rzeczywistości. 
Na czele Czerwonych Khmerów stanął Pol Pot, twórca najskrajniejszej formy totalitaryzmu w całej historii ludzkości. W okresie 3,5-letnich rządów Pol Pota, spośród 7,5 mln mieszkańców Kambodży z głodu, chorób 
i w wyniku masowych egzekucji zginęło ok. 1,7-2,5 mln ludzi. 
Uśmiercono wszystkich ludzi, posiadających jakiekolwiek wykształcenie. Paranoja doktryny Pol Pota była „chora” do tego stopnia, że nawet każdy kto nosił okulary, uważany był za inteligenta i musiał zginąć..

Rany z tamtych lat zabliźniają się długo, jednak Kambodża powoli wkracza na drogę normalności. Rozwój kraju jest trudny, bo zginęli przecież wszyscy ludzie wykształceni. Demokracja istnieje tylko na papierze, a życia politycznego raczej nie ma, bo też nikt się go nie domaga. Dla zasady 
w kolejnych wyborach głosuje się na partię rządzącą. Tak w skrócie wygląda historia Phnom Penh i całego okresu związanego z tym miastem..

PHNOM PENH dzisiaj…

Dzisiejsze Phnom Penh to nie tylko dwucyfrowe tempo wzrostu gospodarczego, które w ostatnich latach spowodowało boom gospodarczy w stolicy Kambodży, przyczyniając się do powstawania nowych hoteli, restauracji, barów, wieżowców i budynków mieszkalnych. Phnom Penh to także niezwykłe zabytki, które są głównym celem naszego przyjazdu do tej azjatyckiej perełki.. Największe atrakcje turystyczne kambodżańskiej stolicy to Pałac Królewski ze Srebrną Pagodą, Pomnik Niepodległości, Muzeum Tuol Sleng poświęcone ofiarom reżimu Pol Pota oraz wspomniana już wcześniej świątynia Wat Phnom – najstarsza świątynia w mieście, od której pochodzi nazwa Phnom Penh.. Wszystkie te obiekty odwiedzimy, a ja postaram się udokumentować je fotograficznie..

Phnom Penh stanowi największe skupisko ludności w kraju, jednak nie jest typową azjatycką stolicą. Miasto sprawia wrażenie niezbyt dużego. 
Jest tu dość czysto i spokojnie. To co przypomina turyście o tym, że jest 
w Azji, to natężenie ruchu drogowego połączone z dźwiękiem klaksonów 
i potężną falą skuterów oraz motorów, ustawiających się na światłach miejskich skrzyżowań..

Phnom Penh można zwiedzać na piechotę. Największe zabytki, jak Pałac Królewski, Srebrna Pagoda, Pomnik Niepodległości czy świątynia Wat Phnom, znajdują się w centralnym sektorze miasta, w promieniu 
2-3 kilometrów od siebie. Do obiektów usytuowanych na przedmieściach dobrze jest udać się tuk- tukiem za około 2-4 $.

Pierwszy i najbardziej okazały cel naszej popołudniowej wędrówki po Phnom Penh, to oczywiście Pałac Królewski - kompleks budynków będący rezydencją króla Kambodży. Królestwo Kambodża jest monarchią konstytucyjną. Obecnie panującą głową państwa jest król Norodom Sihamoni urodzony 14 maja 1953 roku, który na tron królewski wstąpił 
 14 października 2004 r. Facet jest osobą bardzo otwartą na zachodnie wpływy i postacią dość niezwykłą.. Zasłynął jako ambasador kultury 
w Europie i instruktor klasycznego tańca, a swoje dziecięce i młodzieńcze lata spędził niedaleko za naszą granicą, w czechosłowackiej Pradze, 
gdzie uczęszczał do szkoły podstawowej, gimnazjum i Akademii Sztuk Muzycznych. Interesująca postać. W czasie zwiedzania Królewskiego Pałacu opowiem więcej ciekawych faktów o obecnie panującym królu Kambodży.. Skupmy się jednak na naszym celu pierwszej wędrówki, ponieważ właśnie dojeżdżamy na parking pod królewskimi, pałacowymi murami..

W progach Pałacu Królewskiego
Preah Barum Reachea Veang Chaktomuk Serei Mongkol

Autokar zatrzymuje się na dużym, wyjątkowo pustym parkingu, pod murami otaczającymi pałacowy kompleks.. Jeszcze raz sprawdzam zawartość podręcznej torby, zawieszam aparat na szyi i ruszam za Khmerskim przewodnikiem oraz członkami naszej ekipy na zwiedzanie obiektu. 
Główne wejście do pałacowego kompleksu znajduje się we wschodniej ścianie murów od strony ulicy Sothearos Blvd, w odległości niespełna 
200 metrów od parkingu. Tam też znajdują się kasy biletowe oraz biuro informacyjne z broszurkami, mapami kompleksu i lokalni przewodnicy wycieczek. Przy kasach także pustki. Bilet na zwiedzanie królewskiego kompleksu kosztuje 24 800 Riel czyli ok. 6,2 dolara od osoby. W sumie 
nie majątek, a jakby nie było, to przecież reprezentacyjna budowla stolicy..

Kupujemy bilety i już po chwili ruszamy w królewskie rewiry.. 
Zabieram na wszelki wypadek mapkę kompleksu, w razie gdybym się zawieruszył w czasie zwiedzania i robienia fotek. Na spacerek po pałacowych terenach przeznaczono około 2 godziny czasu, zatem mogę spokojnie zapuścić się na rekonesans.

Poniżej mapka pałacowego kompleksu, którego pełna khmerska nazwa brzmi: Preah Barum Reachea Veang Chaktomuk Serei Mongkol.

Grupka moich przyjaciół zatrzymała się na chwilkę przy khmerskim przewodniku, który przedstawia historię obiektu, ja tymczasem, mając już sporą wiedzę o tym pałacowym kompleksie, ruszam od razu na fotograficzne łowy. W pustej, bocznej alejce napotykam czwórkę młodych, uśmiechniętych buddyjskich mnichów, którzy jak się okaże w czasie dalszej wędrówki, jeszcze nieraz staną przed obiektywem mojego aparatu..

Z wąskiej alejki wychodzę na rozległy centralny plac, zalegający przed widocznym w oddali budynkiem Sali Tronowej, jednym z najważniejszych 
i najbardziej okazałych obiektów całego kompleksu. Wzdłuż asfaltowych alejek rozciągają się zielone tereny królewskich ogrodów. Widać tutaj wysiłki ogrodników, by całość wyglądała elegancko. Starannie przystrzyżone trawniki, uformowane krzewy i drzewa oraz różnorodność tropikalnych kwiatów i roślin, będzie towarzyszyła mi przez cały czas wędrówki po kompleksie…

Pałacowa architektura..

Pałac Królewski (Preah Barum Reachea Veang Chaktomuk Serei Mongkol) został wzniesiony niespełna 150 lat temu. W połowie XIX wieku król Norodom, który rządził w imieniu Syjamu, postanowił przenieść swą królewską rezydencję z miasta Oudong do Phnom Penh. Pałac zbudowano na szczycie starej twierdzy zwanej Banteay Kev, na zachodnim brzegu rzeki Tonle Sap w miejscu, gdzie jej nurty wpadają do koryta Mekongu. 
Budowlę zwrócono głównym wejściem w kierunku wschodnim. Od samego początku służyła jako siedziba króla Kambodży i jego rodziny oraz miejsce audiencji zagranicznych dygnitarzy. Rezydencja jako symbol Królestwa, stała się także miejscem ceremonii i rytualnych obrzędów narodowych. 
Była domem byłego króla Norodom Sihanouk i jest nadal siedzibą jego syna króla Norodom Sihamoni.

Poniżej - Mural przedstawiający dawną budowlę pałacową..

A jaka jest historia powstania i rozbudowy pałacowych dóbr..??

Poczytajcie…

Historia powstania pałacowego kompleksu

PREAH BARUM REACHEA VEANG CHAKTOMUK SEREI MONGKOL

Zbudowanie Pałacu Królewskiego w Phnom Penh w 1866 roku jest stosunkowo „młodym” wydarzeniem w zamierzchłej historii Khmerów 
i Kambodży. Wcześniejsze królewskie siedziby Khmerskich władców, począwszy od 802 AD aż do początku XV wieku, mieściły się w Angkorze lub jego pobliżu, na północ od jeziora Tonle Sap. Po zniszczeniu i splądrowaniu Angkoru przez wojska Syjamu, ostatni władca Imperium Khmerów - Król Ponhea Yat przeniósł w 1432 roku stolicę z Angkor Thom do Phnom Penh, które wtedy zwało się Krong Chatomok Serei Mongkol.. Przez kilkadziesiąt lat ster rządów Khmerskich znajdował się w Phnom Penh (Chatomok). Końcem XV wieku na skutek walk wewnętrznych między królewskimi pretendentami do tronu, kolejni władcy zaczęli przenosić swe rezydencje 
do Basan, Longvek, a następnie do Oudong.. Impas trwał ponad 360 lat. 
Stolica nie powróciła do Phnom Penh, aż do XIX wieku i nie ma żadnych zapisków świadczących o istnieniu w tym okresie jakiegokolwiek Pałacu Królewskiego w Phnom Penh.. W 1813 roku król Ang Chan (1796/34), 
na krótko przed przejściem do Oudong, zbudował twierdzę Banteay Kev ("Kryształowa Cytadela") w miejscu obecnego Zamku Królewskiego. Twierdza Banteay Kev została jednak spalona w 1834 roku, gdy wycofująca się armia Syjamska zrównała Phnom Penh z ziemią. Przełomowym stał się rok 1863. Wtedy to król Norodom (najstarszy syn króla Ang Duong), 
który rządził w imieniu Syjamu, podpisał z Francją traktat o ochronie 
i wprowadzeniu francuskiego protektoratu w Kambodży.. 
W tymże 1863 roku, stolica Kambodży została przeniesiona z Oudong do odległego o około 45 kilometrów Phnom Penh, a król Norodom rozpoczął budowę pierwszego Pałacu Królewskiego.. Na początku zbudowany został tymczasowy drewniany Pałac, nieco na północ od miejsca obecnego Pałacu.

Poniżej - Pierwsze Pałacowe zabudowania rok 1877.

Poniżej - Słonie maszerujące wzdłuż pałacowych murów, otaczających budynki starej Sali Tronowej (Throne Hall), Hor Samran Phirun 
i Hor Samrith Phimean - koniec 1900 roku.

Pierwszy Pałac Królewski, zbudowany w obecnym miejscu, został zaprojektowany przez architekta Neak Okhna Tepnimith Mak i wykonany pod nadzorem francuskiego protektoratu w 1866 roku. 
Król Norodom (rządy 1860-1904) w tym samym roku przeniósł cały dwór królewski z Oudong do nowego Pałacu Królewskiego w Phnom Penh, 
a miasto stało się oficjalną stolicą Kambodży. W ciągu następnej dekady 
do pałacowego kompleksu dodanych zostało kilka budynków oraz zastąpiono zniszczone obiekty na nowe. Trybunał Królewski został zainstalowany na stałe w nowym Pałacu Królewskim w 1871 roku, 
a w 1873 roku wzniesiono mury otaczające tereny królewskiego kompleksu. Wiele budynków na terenie pałacowego kompleksu, w szczególności te 
z początkowego okresu, zostało zbudowanych w połączeniu tradycyjnej architektury Khmerów, elementów architektury Tajskiej, jak również dzięki wykorzystaniu znaczących europejskich możliwości technicznych 
i projektowych. Kolejny Król Sisowath (rządy 1904-1927) wniósł istotny wkład w struktury obecnego kompleksu Pałacu Królewskiego, dodając 
w 1907 roku nowy obiekt Phochani Pavilion (Sala taneczna), którego inauguracja odbyła się w 1912 roku, a w latach 1913/19 wyburzył kilka starych budynków, podmieniając je nowymi. W 1913/14 pod wodzą króla Sisowath zastąpiono wcześniejszy drewniany pawilon Chan Chhaya Pavilion (Pawilon Światła Księżyca), zbudowany przez króla Norodom, nową, murowaną budowlą, natomiast na przełomie 1917/19 roku stary drewniany budynek Sali Tronowej (Throne Hall) z roku 1870 wymienił na nową, obecną strukturę. Budynki te wykorzystują tradycyjny Khmerski styl artystyczny i są inspirowane angkoriańskimi elementami (posągi lwów, wizerunki węża Naga, figurki mitycznych Kinnara pół-ludzi, pół-ptaków). Widać to szczególnie na przykładzie Sali Tronowej..

Poniżej – Stara Throne Hall (Sala Tronowa) rok 1909.

Kolejny ważny okres w konstrukcyjnych zmianach pałacowego kompleksu nadszedł początkiem lat 30-tych dwudziestego wieku.. 
W 1930 roku na mocy decyzji króla Monivong zbudowano Kaplicę Królewską - Vihear Suor (1930) oraz rozebrano i wymieniono starą rezydencję królewską - Khemarin Palace (1931) na nową budowlę, która służy jako oficjalna siedziba królewska do dzisiaj. Za panowania króla Sihanouka dodano inne znaczące budynki. W 1953 roku zbudowano Damnak Chan (Wysoka Rada Tronu) – skrzydło pałacowe niedostępne dla zwiedzających, mieszczące obecnie biura administracyjne Pałacu Królewskiego, oraz Villę Kantha Bopha z pokojami i pomieszczeniami dla gości zagranicznych.. 
W 1960 roku na polecenie królowej Kossamak została przebudowana Srebrna Pagoda ze względu na starzenie się jej oryginalnej konstrukcji 
i groźbę uszkodzenia budowli. Jak widać z przedstawionej historii, Pałac Królewski na przestrzeni jednego wieku miał kilka poważnych modyfikacji architektonicznych. Prawie wszystkie budynki z czasów króla Norodoma zostały zniszczone całkowicie.

Poniżej – Stary drewniany budynek Preah Thineang Chan Chhaya zwany Moonlight Pavilion (Pawilon Światła Księżyca) rok 1903.

Poniżej – nowy budynek Moonlight Pavilion (Pawilon Światła Księżyca) rok 1920.

Poniżej – orszak słoni przed Moonlight Pavilion rok 1930

Poniżej – inauguracja otwarcia Srebrnej Pagody (Wat Preah Keo) rok 1903.

Poniżej - Widok pałacowego kompleksu z powietrza 1930 rok: nowa Throne Hall oraz inne przebudowane budynki. Niektóre obiekty obecnie nie istnieją, ponieważ zostały rozebrane.

Poniżej – widok kompleksu pałacowego rok 1952.

Pałac Królewski w Kambodży jest wyrazistym przykładem khmerskiej architektury. Pałacowy obszar, zalegający na powierzchni 174.870 metrów kwadratowych (17,5 ha - 22 ha z ogrodami), ma kształt prostokąta 
o bokach 402 m x 435 m. Został on opasany formacją muru obronnego (kampaeng). Kompleks jest podzielony na cztery główne sektory. 
Po południowej stronie znajduje się Preah Keo Morakot - Srebrna Pagoda, otoczona kilkoma pomniejszymi budowlami, królewskimi stupami oraz pomnikami. Na północnej stronie wznosi się Preah Thineang Chan Chhaya zwany Moonlight Pavilion (Pawilon Światła Księżyca) oraz Khemarin Palace, oficjalna rezydencja króla Kambodży. W centralnym sektorze zbudowano Preah Thineang Dheva Vinnichay Mohai Moha Prasat  -Throne Hall (Sala Tronowa), która jest miejscem ceremonii religijnych i królewskich (takich jak koronacja czy królewskie śluby), a także miejscem spotkań króla ze swoimi gośćmi. Na zachodzie znajduje się sektor prywatny. Część wschodnia to w większości tereny królewskich ogrodów i pałacowego parku, wychodzącego na brzeg rzeki Tonle Sap. Budynki pałacowe budowano stopniowo w kolejnych latach, a niektóre zostały rozebrane i odbudowane dopiero w 1960 roku. Tylko niewielka część obiektów jest starych z okresu XIX wieku..

Poniżej – Współczesny widok z powietrza oraz schemat rozmieszczeń budynków Pałacowego kompleksu..

Ruszamy na zwiedzanie poszczególnych budowli, a ja po drodze będę opowiadał o każdej z nich.

Na pałacowych alejkach i dziedzińcach wyjątkowo pusto, spokojnie 
i niezwykle cicho.. Odgłosy gwarnych ulic wyciszają wysokie mury, otaczające pałacowy kompleks, oraz tłumi skutecznie zielona ściana tropikalnych ogrodów z bogactwem zadbanych, ozdobnych wysp 
i klombów, wkomponowanych pomiędzy poszczególnymi budowlami.. 
Pałac od wielu lat jest popularną atrakcją turystyczną w Phnom Penh, jednak nie wszędzie można zaglądnąć. Odwiedzający mogą wędrować wokół budowli Srebrnej Pagody, w rejonie centralnego sektora zawierającego Throne Hall (Salę Tronową) oraz wokół usytuowanego na północy Preah Thineang Chan Chhaya (Pawilonu Światła Księżyca). Pomieszczenia przeznaczone dla króla i jego rodziny, które faktycznie zajmują połowę powierzchni gruntów pałacowych, w tym Pałac Khemarin, Villa Kantha Bopha, Serey Mongkol Pavilion, ogrody królewskie, oraz szereg innych budynków i pawilonów, są zamknięte dla zwiedzających..

PREAH THINEANG DHEVA VINNICHAY

Throne Hall
SALA TRONOWA

Kieruję swe kroki do sektora centralnego, gdzie wznosi się majestatyczny budynek Sali Tronowej, jeden z najważniejszych i najbardziej okazałych obiektów całego kompleksu.

Sala Tronowa to miejsce, gdzie zbierają się powiernicy króla, generałowie 
i urzędnicy królewscy, po wypełnieniu swoich obowiązków. Obecnie spełnia ona rolę obiektu wykorzystywanego do ceremonii religijnych i królewskich (koronacja i królewskie śluby) oraz spotkań króla ze swoimi gośćmi. Budynek wzniesiony na planie krzyża o wymiarach 30x60 metrów, zwieńczono trzema wieżami. Centralna wieża o wysokości 59 metrów zakończona jest iglicą z wizerunkami czterech białych twarzy Brahmy, spoglądającymi w cztery strony świata.

Obecna Sala Tronowa(Throne Hall) jest drugą budowlą powstałą w tym miejscu. Pierwszy obiekt z drewna zbudował król Norodom w latach 1869-1870. Został on jednak zburzony w 1915 roku, a na jego miejscu zbudowano w 1917 roku obecną Salę Tronową, której uroczystego otwarcia dokonał w 1919 roku panujący ówcześnie król Sisowath. Jak w przypadku wszystkich budynków i budowli w pałacowym kompleksie, Sala Tronowa(Throne Hall) ustawiona jest głównym wejściem od wschodu..

Poniżej –Sala Tronowa (Throne Hall) – stara i nowa budowla na przestrzeni wieków...

Budynek Sali Tronowej stoi na dwupoziomowym podwyższeniu. 
Na pierwszy, odkryty taras otaczający wokół całą budowle, prowadzi szeroka, reprezentacyjna klatka schodowa zbudowana z 17 stopni.. Kamienne poręcze imitują cielsko mitycznego węża Naga, zakończone 7-głowymi wachlarzami. Po obydwu stronach schodów, wejścia strzegą posągi kamiennych lwów, wykonane w typowo Khmerskim stylu. 
W hinduizmie postać lwa przypisywano bogini Durdze, bóstwu zwycięstwa nad demonami.

Na drugie podwyższenie prowadzi kolejne 7 stopni. Drugi taras wykonano 
w formie krużganków, biegnących wzdłuż 4 ścian Sali Tronowej. 
Piękny ozdobny dach, wykonany z kolorowych polerowanych płytek ceramicznych, zwieńczono trzema wieżami. Podtrzymuje go 66 kolumn. Trójkątne, szczytowe frontony wypełniono misternym, złotym ornamentem roślinnym. Najbardziej okazały fronton widnieje nad głównym, wschodnim wejściem do budynku..

Kolumny mają prostą formę bez zdobień, jednak przy górnych głowicach umieszczono kamienne posążki, przedstawiające mityczne postacie - Garuda i Kinnara. Są to dwa wspólne elementy architektoniczne, często widoczne 
na terenie kompleksu Pałacu Królewskiego, zastosowane tutaj jako wsparcie dachu krużganków. Garuda jest boskim ptakiem, orłem o ciele człowieka, mitologicznym wierzchowcem hinduskiego boga Wisznu. Jest on często przedstawiany z małą kulką w ustach, prezentującą eliksir nieśmiertelności. Kinnara w literaturze i sztuce Kambodży to wykwalifikowani tancerze, uważani za symbol piękna. Żeński odpowiednik, kinnari, jest przedstawiany częściej niż mężczyźni. Kinnari jest archetypem bohatera w repertuarze Baletu Królewskiego Kambodży, pojawiającym się jako postacie złośliwe, mają silny dar kuszenia.

Z górnego tarasu Sali Tronowej rozciąga się rozległy widok na sąsiadujące 
z nim budynki królewskiego kompleksu pałacowego. Zanim skieruję swe kroki w tamtą stronę, przedstawię wnętrze Throne Hall (Sali Tronowej), które co prawda nie jest dostępne dla turystów, jednak udało mi się „wcisnąć” na parę chwil do jego środka.

Wnętrza Throne Hall (Sala Tronowa)

Na frontowej, wschodniej ścianie Sali Tronowej znajduje się

5 wąskich, ozdobnych drzwi wejściowych. Środkowe przeznaczone są tylko dla króla, jego rodziny i VIP-ów, dlatego cały czas są zamknięte. 
Przez pozostałe, boczne drzwi można na moment spojrzeć do wnętrza Throne Hall. Sala Tronowa o powierzchni około 1400 metrów kwadratowych nie jest zbyt wymyślnym dziełem architektonicznym. Na jej ścianach dominują dwa kolory, odzwierciedlające dwa główne nurty religijne Kambodży: żółty kolor - symbol buddyzmu i biały kolor - symbol hinduizmu. Szczególnym elementem konstrukcyjnym zwracającym uwagę jest łukowaty, żebrowany strop, którego środkową część zdobią piękne, sufitowe freski 
z 1913 roku. Kanwą tych malowideł są sceny prezentujące różne epickie historie z poematu kambodżańskiego Reamker, opartego na sanskrycie epopei Ramajana. Ten dość dziwny strop, nie wpisujący się pod względem stylistycznym w kanony khmerskiej architektury, podpierają z lewej i prawej strony dwa rzędy prostych, kwadratowych kolumn, tworząc tym samym boczne galerie. Podłoga Sali Tronowej pokryta jest ozdobną, marmurową mozaiką, na której położono gruby dywan dostarczony przez Chiny w 1993 roku. Pasuje on do płytek podłogowych z ornamentem kwiatu lotosu.

Najciekawszymi i najcenniejszymi elementami Sali Tronowej są trzy trony królewskie, znajdujące się w głębi pomieszczenia na ozdobnym, złotym piedestale oraz stojące z tyłu za nimi złote popiersia królów i królowej Kambodży, począwszy od wizerunku króla Ang Duong (panował 1841/60), uważanego za wielkiego króla-poetę Kambodży, a skończywszy na królowej Kossomak - babci obecnego władcy. Na początek przyjrzyjmy się bliżej pięknym, złoconym, królewskim tronom.. Jeden z nich wykonany jest 
we współczesnym zachodnim stylu, dwa pozostałe prezentują klasyczny 
styl Khmerski. Tron współczesny najmniej okazały, w formie wygodnego, pozłacanego fotela, używany jest przez króla w czasie oficjalnych wizyt zagranicznych delegacji. To taki służbowy fotel królewski.. Stoi on jako pierwszy, przed wielostopniowym, złotym piedestałem. Tradycyjny tron Preah Thineang Bossabok stojący pośrodku na dziewięciopoziomowym podwyższeniu, to starożytna forma klasycznego Khmerskiego tronu. 
Każdy Khmerski król przyozdobiony w regalia czyli insygnia koronacyjne, musiał być osadzony na nim w dniu koronacji. Tron pokryty jest misternym kwiatowym ornamentem i ma dwa poziomy małych posągów garudas 
w górnej części monumentu. Najniższe trzy z dziewięciu poziomów tronu reprezentują poziom piekła, trzy środkowe symbolizują ziemię, a trzy górne niebo. Wokół tronu Bossabok rozstawiono cztery mniejsze, złote, dziewięciowarstwowe parasole, zaś ponad tronem podwieszono duży, biały Królewski 9-warstwowy parasol, który oznacza powszechną władzę królewską. Za tronem Preah Thineang Bossabok znajduje się kolejny tradycyjny tron, nazywany Preah Thineang Nearyrath Sophea. W jakim celu drugi tron..?? Otóż Preah Thineang Bossabok jest dla króla, natomiast umieszczony z tyłu tron Preah Thineang Nearyrath Sophea jest dla królowej. Ustawiono go na piedestale nieco wyżej, aby siedzącą z tyłu królową można było dokładnie widzieć..

Z prawej strony królewskiego tronu stoi posąg Jego Wysokości Sisowath Monivong z symbolem królewskiego miecza u boku. Pomnik wykonany jest w całości ze złota. Po przeciwnej, lewej stronie tronu umieszczono złoty posąg Jego Królewskiej Mości Króla Sisowath, który siedzi na tronie, przyodziany w kambodżański koronacyjny strój.

Poniżej – złote popiersia królów i królowej Kambodży, znajdujące się 
za głównym tronem królewskim: od lewej król Ang Duong, Norodom I, Sisowath I, Sisowath Monivong, Norodom Sihanouk oraz królowa Sisowath Kossamak.

Z Sali Tronowej wychodzę na południową galerię, skąd widać doskonale kolejne budynki pałacowego kompleksu - Hor Samrith Phimean znany również jako „Brązowy Pałac” oraz Phochani Pavilion zwany też Salą Bankietową.. Otoczone zielenią starannie utrzymanych klombów, prezentują się jak kolorowe domki z bajki.. Za moment przejdę w stronę tych budowli 
i opowiem o nich w kilku zdaniach....

Kiedy schodzę na dziedziniec przed Salą Tronową, napotykam ponownie moich znajomych buddyjskich mnichów, z którymi pół godziny wcześniej wchodziłem na teren pałacowego kompleksu. Oni też bez pośpiechu wędrują królewskimi alejkami, pstrykając sobie fotki na tle pałacowych budowli..

PREAH TINENG PHOCHANI - Sala Bankietowa

Po paru chwilach docieram pod budynek zwany w języku khmerskim Preah Tineng Phochani, a współcześnie Pavilion Banquet czyli Sala Bankietowa. Został on zbudowany 1912 roku przez zespół stolarzy ze słynnej rzemieślniczej wioski Diệc, położonej w prowincji Thai Binh, w Wietnamie. Wieś ta słynie z prawie 600 letnich tradycji rzemieślniczych. Jej mieszkańcy specjalizują się w projektowaniu i wykonywaniu starożytnych budowli 
z drewna, łodzi, itp.... To właśnie stolarze z Diệc skonstruowali na początku XX wieku część obiektów Pałacu Królewskiego w Phnom Penh.

Otwarta hala na podwyższeniu przykryta została ozdobnym dachem 
w khmerskim stylu, zwieńczonym pośrodku złotym prangiem. Dach wspiera 12  kwadratowych kolumn o prostej formie bez zdobień, jednak podobnie jak w przypadku Sali Tronowej, przy górnych głowicach umieszczono kamienne posążki przedstawiające mityczne postacie - Garuda i Kinnara. Budowla pierwotnie służyła jako pawilon klasycznego teatru tańca. 
Obecnie wykorzystywana jest do królewskich przyjęć, konferencji powitalnych i okazjonalnych spotkań.

HOR SAMRITH PHIMEAN – Pałac Brązu

Drugi budynek znajdujący się nieopodal Sali Tronowej, w odległości kilkunastu metrów na południe, to Hor Samrith Phimean zwany także 
The Bronze Palace (Pałac brązu). Służy on jako repozytorium, czyli miejsce przechowywania regaliów, symboli i atrybutów Królewskich. Wybudowany został w 1917 roku.

Dziś I piętro domu wykorzystywane jest jako przestrzeń wystawowa, 
gdzie prezentowane są królewskie kostiumy ceremonialne, regalia królewskie oraz codzienne stroje królów, królowych i naczynia używane przez dwór królewski.

Poniżej panorama od strony południowej: budynek Hor Samrith Phimean (Pałac brązu) prezentujący się na tle Throne Hall (Sali Tronowej)

Ruszam do południowego sektora królewskiego kompleksu, w kierunku jednego z najbardziej rozpoznawalnych budynków czyli Srebrnej Pagody zwanej w języku khmerskim Preah Keo Morakot. Po drodze kolejny raz napotykam grupkę znajomych mnichów buddyjskich, którzy już z daleka uśmiechają się i kłaniają w geście życzliwości.. Zatrzymuję się z nimi na parę chwil. Okazuje się, że mnisi wędrują już do wyjścia. Tutaj nasze drogi się rozchodzą, więc ostatnia fotka i ceremonialny ukłon na pożegnanie..

Sektor południowy
WAT PREAH KEO MORAKOT (Srebrna Pagoda)

Po przejściu niespełna 200 metrów królewskimi alejkami, docieram do ozdobnego wejścia w wysokim na trzy metry, zadaszonym murze. 
Wydziela on na planie prostokąta, o wymiarach 150x100 metrów, odrębny obszar południowego sektora o powierzchni 15 000 m² (1,5 ha). 
Wzdłuż wewnętrznej ściany murów stworzono rodzaj zadaszonych galerii, natomiast na półtora hektarowej powierzchni postawiono okazały budynek Wat Preah Keo Morakot (Srebrna Pagoda) oraz kilka innych ciekawych struktur, w tym pomniki, dzwonnicę, salę religijną, bibliotekę, mniejsze budynki, kapliczki i stupy z królewskimi prochami.. Wszystko to otaczają piękne, królewskie ogrody. W trakcie zwiedzania postaram się powiedzieć parę zdań o poszczególnych obiektach..

Świątynia Wat Preah Keo (Srebrna Pagoda) ma kilka nazw związanych historią z jej przemian. Wcześniej znana była jako Wat Ubosoth Ratanaram. Obecna oficjalna nazwa Srebrnej Pagody to Wat Preah Keo Morakot („Świątynia Szmaragdowego Buddy"), która powszechnie skracana jest przez Khmerów do Wat Preah Keo. Budynek świątyni, biblioteki i galerie Reamker ciągnące się wzdłuż otaczających pagodę murów, zostały po raz pierwszy zbudowane z drewna i cegły w latach 1892 i 1902 przez króla Norodom. W 1902 roku powstał także konny pomnik króla Norodom, który ustawiono na wprost wschodniego wejścia do świątyni. W następujących latach powstawały takie konstrukcje jak Stupa króla Anga Doung (1892), Stupa króla Norodom (1908), pomnik sanktuarium Bopha Kantha (1960), 
a inne zostały dodane późniejszym okresie. Wiele skarbów świątyni zostało przejętych przez Czerwonych Khmerów podczas ich rządów w latach 1975-1979, ale na szczęście zdecydowali się oni zachować większą cześć kolekcji w nienaruszonym stanie do celów propagandowych.

Poniżej – Budynek Wat Preah Keo (Srebrna Pagoda) oraz pomnik króla Norodom na koniu - rok 1904.

Historia

WAT PREAH KEO MORAKOT (Srebrna Pagoda)

Zwiedzanie tego sektora zaczniemy oczywiście od głównego, reprezentacyjnego budynku Wat Preah Keo Morakot (Srebrna Pagoda). 
Jak wspominałem wcześniej, pierwsza Pagoda w wersji drewnianej została zbudowana w 1892 roku, podczas panowania króla Norodom. 
W 1902 roku świątynia została jednak rozebrana i powstała nowa konstrukcja z drewna i cegły. Projekt architektoniczny oparto na typowym Khmerskim stylu. Ceremonia konsekracji odbyła się 5 lutego 1903 roku, także za panowania króla Norodom.. Świątynia z biegiem lat ulegała niszczeniu. Ze względu na starzenie się jej oryginalnej konstrukcji i groźbę uszkodzenia budowli, w 1960 roku na polecenie królowej Sisowath Kossamak rozpoczęto proces przebudowy Srebrnej Pagody. Pod kierunkiem syna królowej, Norodom Sihanouka, który w tym czasie objął stanowisko prezydenta państwa, stara świątynia została rozebrana i zrekonstruowana. Budowla stanęła ponownie w 1962 roku, w tym samym miejscu. Architektura budynku pozostała niezmieniona, jednak konstrukcję wzmocniono zbrojonym betonem. Cała podłoga świątyni została wyłożona 
5 329 sztukami oryginalnych płytek z utwardzanego srebra. Każda płyta została wykonana ręcznie i waży 1,125 kg. I właśnie z uwagi na owe srebrne płytki, powstał przydomek "Srebrna Pagoda". W czasie przebudowy pewne elementy zewnętrznej elewacji oraz 40 wysokich kolumn, podtrzymujących ozdobny dach z ceramicznych płytek, zostały wykonane 
z różowego marmuru, importowanego z Włoch.

Świątynia Preah Keo Morakot jest unikalna z kilku powodów. 
W przeciwieństwie do większości świątyń, buddyjscy mnisi nie zamieszkują na jej terenie, a król spotyka się z nimi w świątynnej Sali na wspólnych modlitwach jedynie podczas buddyjskich świąt. W świątyni co pewien czas odbywają się także ceremonie królewskie. Wat Preah Keo Morakot funkcjonuje mniej jako świątynia, a służy raczej jako repozytorium dla skarbów narodowych, kulturowych i religijnych. W jej pomieszczeniach znajduje się ponad 1650 dzieł sztuki, kolekcje bezcennych przedmiotów, skarbów narodowych i zabytków buddyjskich. Są to dary od króla, rodziny królewskiej, dostojników i innych ludzi, którzy w świątyni Preah Keo Morakot modlą się o pokój, dobrobyt, szczęście i chcą zachować dziedzictwo kulturowe Kambodży dla następnego pokolenia. Wiele z przedmiotów 
to posążki Buddy. Wykonane są ze złota, srebra, brązu i innych cennych materiałów. Niektóre ozdobiono diamentami. Fotografowanie wnętrz świątyni jest surowo zabronione, na każdym kroku pilnują tego czujni strażnicy, których jest tutaj kilku. Zaglądnijmy jednak do środka, a ja na podstawie fotek z folderu i „strzału z biodra” postaram się opowiedzieć 
o bogactwach znajdujących się wewnątrz świątyni.

Co kryją wnętrza

PREAH KEO MORAKOT (Srebrnej Pagody)..?

Po kilku szerokich, tarasowych stopniach wkraczam na podwyższenie galerii, tutaj pozostawiam obuwie, po czym wraz z kilkoma mnichami przechodzę przez jedne z trzech wysokich wejściowych drzwi do dużej, zacienionej, ceremonialnej Sali.

Wnętrze wydaje się być stosunkowo duże i puste, za wyjątkiem górnej części, gdzie widać połyskujące złotem posągi i wielki ceremonialny tron. Wzdłuż gładkich, bocznych ścian świątyni ustawiono szereg przeszklonych gablot i szafek oraz mniejsze i większe złote stupy w formie kapliczek. Zawierają one cenne pamiątki oraz zdobione przedmioty do ceremonii królewskich i buddyjskich. Mrok świątynnej sali rozświetla kilkanaście żyrandoli, podwieszonych pod kasetonowym sufitem..

Przechodzę w głąb Sali, gdzie widnieją złote monumenty królewskiego tronu i gabloty z posągami Buddy.. Na pierwszym planie, za sznurem odgradzającym wydzielony obszar pośrodku świątynnej Sali, wznosi się wysoka na ponad 3 metry, przeszklona złota gablota. Wewnątrz dostrzegam złoty posąg Buddy naturalnej wielkości. Jest to postać Maitreya Buddy czyli Buddy Przyszłości. Według przekazów buddyjskich będzie to piąty budda naszej epoki, który jako bodhisattwa przebywa obecnie w niebiosach. Zgodnie z tradycją, Maitreja ma pojawić się za 5 670 lat od czasu Buddy Siakjamuni Siddhartha Gotama (ok. 563-483 p.n.e.)– mędrca, założyciela religii buddyzmu. Posąg odlano z 90 kg czystego złota i inkrustowano 
9584 diamentami, z których największy znajduje się w koronie i waży 
25 karatów. Statua powstała w 1904 roku, w pałacowych warsztatach, 
na polecenie króla Sisowath i zgodnie z sugestią zmarłego poprzednika króla Norodom, który przed śmiercią nakazał, aby jego ciało zostało skremowane, a złota trumna została przetopiona na posąg Buddy Przyszłości. Na polecenie króla Sisowath posąg został także ubrany w królewskie regalia...

Za przeszklona gablotą z posągiem Buddy Maitreya usytuowano kilkupoziomowe, złocone podium w kształcie tronu, którego górne zwieńczenie sięga stropu świątynnej Sali.. Na owym podium widać małą figurkę o wysokości ok.30 cm, przedstawiającą Buddę siedzącego w pozycji lotosu. Figurka pochodzi prawdopodobnie z XVII wieku i nazywana jest Szmaragdowym Buddą. Według stanu faktycznego nie jest to jednak posążek wykonany z drogocennego szmaragdu, lecz z popularnego zielonego jadeitu.. W tym wypadku nie liczy się jednak wartość materialna owego posążka, a raczej kulturowa i ceremonialna.. Poza tymi dwoma zabytkowymi figurami, w wydzielonym centrum świątynnej Sali umieszczono małe srebrne i złote stupy oraz przeszklone szafki. Jedna z nich zawiera ponoć prochy Buddy. Tak przynajmniej wierzą buddyści. Prochy zostały sprowadzone ze Sri Lanki w 1956 roku. W pobliskiej szafce widać kolejny posążek Buddy ze złota, ofiarowany w 1969 roku przez królową Sisowath Kosamak, matkę króla Norodom Shihanouk. Ta figurka Buddy jest chroniona przez wizerunki mitycznych węży Naga. Inne gabloty zawierają różne drogocenne dary od dostojników królewskich, w tym cenne przedmioty 
ze złota, złotą biżuterię, srebro, diamenty, szmaragdy. Od platynowej papierośnicy ze szmaragdami wielkości jaj przepiórczych, po złote spluwaczki...

W natłoku myśli i zajęciu się szczegółowym oglądaniem wielu cennych przedmiotów, zapominam o jednym ważnym szczególe. Przecież podłoga świątyni miała być wyłożona srebrnymi płytami, a ja cały czas stąpam po miękkich, królewskich dywanach..? Gdzie zatem ta srebrna podłoga?.. 
Otóż jak się okazuje, obecnie podłoga w Srebrnej Pagodzie pokryta jest dywanami, w celu zabezpieczenia srebrnych płytek przed zniszczeniem przez rzesze wędrujących tędy turystów i pielgrzymów. Srebrne płytki są ukryte pod dywanami i tylko niewielka część z nich nieopodal wejścia, dostępna jest do oglądania przez publiczność. Tam niestety już nie było okazji pstryknąć fotki.. Jak łatwo policzyć: 
5 329 sztuk srebrnych płytek x 1,125 kg (waga każdej z nich)
= 5995 kg czyli 6 ton srebra ukryte pod dywanem !!!!...

Zabawiłem jakiś czas na oglądaniu drogocennych przedmiotów w Srebrnej Pagodzie i nawet nie spostrzegłem, jak grupka przyjaciół powędrowała 
w dalsze rewiry świątynnego kompleksu.. Na szczęście mam mapkę 
i zegarek, a to podstawowe przedmioty niezbędne podczas wędrówki, 
by się nie zgubić i na czas dotrzeć w miejsce zbiórki.. Mija właśnie godzina 16-ta, jest więc jeszcze około godziny czasu, a do zwiedzania pozostało już niewiele obiektów.. Z zacienionej Sali świątynnej ruszam w kierunku galerii, które ciągną się wzdłuż murów otaczających sektor Świątyni Preah Keo Morakot (Srebrnej Pagody)..

GALERIA REAMKER

Wewnętrzne ściany galerii pokryto malowidłami, przedstawiającymi historie z Reamker, czyli khmerskiej wersji klasycznego indyjskiego eposu Ramajana. Starożytny epos Reamker pokazuje jednak wyjątkowe sceny, 
nie całkowicie skopiowane z indyjskiej Ramajany. Murale zostały namalowane w latach 1903-1904 przez zespół 40 kambodżańskich studentów, pracujących pod kierunkiem artysty i architekta Vichitre Chea Tep Nimit Thneak Oknha. 
Ścienne malowidła mają całkowitą długość 642 metry i wysokość 3 metry. Zaczynają się w południowej części wschodniej galerii i ciągną po ścianach dookoła. Oznacza to, że muszę przejść w kółko, aby zobaczyć całą historię.

Zaniedbania oraz brak opieki nad tymi wspaniałymi malowidłami spowodowały, iż dolna część obrazów wyblakła przez lata. Reszty dopełnił panujący tutaj klimat oraz wilgotność w czasie deszczowych pór roku, uszkadzając niektóre fragmenty murali. Z uwagi na strukturalne uszkodzenie, częściowe zniszczenie i pogorszenie się stanu obrazów, 
w 1985 roku rząd Kambodży podjął współpracę z rządem Polski, w celu przywrócenia ich świetności, ochrony i zachowania dla następnych pokoleń. Jednak przedsięwzięcie trwało zaledwie pięć lat, ponieważ zabrakło pieniędzy w budżecie kambodżańskim. Dziś rząd Kambodży szuka sposobu zachowania, przywrócenia i utrzymania tego kulturowego dziedzictwa. 
Jak widać na fotkach poniżej, część malowideł jest zrekonstruowana, część w dalszym ciągu niszczeje i czeka na lepsze czasy..

Wędruję dalej… Przechodzę przez świątynne tarasy w kierunku kolejnych obiektów, znajdujących się wokół Srebrnej Pagody. Pośród zielonych klombów i pałacowych alejek zbudowano kilka ciekawych struktur otaczających budynek świątyni.. Na wschodzie wzniesiono pomnik króla Norodom siedzącego na białym koniu oraz dwie stupy z prochami króla Norodoma i króla Ang Duong. Na północy zbudowano Bibliotekę. 
W północno-zachodnim narożniku znajduje się dzwonnica i model Angkor Wat. W południowo-zachodnim narożniku stoi Dhammasala w formie otwartego pawilonu oraz kolejne dwie stupy. W jednej z nich znajdują się prochy króla Suramarit i królowej Kossomak (dziadka i babci obecnego władcy), zaś druga stupa to pomnik sanktuarium zmarłej córeczki króla Sihanouka - księżniczki Kantha Bopha.. I w końcu południowo-wschodni narożnik kompleksu, gdzie znajduje się niewielki budynek, w którym można zobaczyć ślady odciśniętych stóp Buddy.. Wszystkie te architektoniczne formacje pomalutku obejdziemy..

Wędrując na wschód możemy przyjrzeć się czterem ciekawym obiektom. 
Są to dwie budowle sakralne tzw. stupy, pomnik jeźdźca na białym koniu oraz niewielki żółty budynek z odbitym śladem stopy Buddy....

Stupa króla NORODOM

Pierwsza stupa w północno-wschodnim narożu (fot. poniżej) zawiera prochy króla Norodom (1834-1904), uznawanego za pierwszego nowoczesnego króla Khmerów, wielkiego pra-pra-dziadka obecnie panującego króla Norodom Sihamoni. Stupa została wzniesiona w 1908 roku

Pomnik króla NORODOM na koniu

W odległości kilkunastu metrów na południe od królewskiej stupy wznosi się ozdobna kapliczka, będąca zadaszeniem dla pomnika króla Norodom, siedzącego na białym koniu (fot. poniżej).. Pomnik ten został wykonany przez francuskiego artystę Eude w Paryżu, w 1875 roku, jako pamiątka od francuskiego króla Napoleona III. W 1892 roku został umieszczony na podstawie przed wejściem do Srebrnej Pagody, jednak w tym czasie nie był on zadaszony. Baldachim został dodany przez króla Sihanouka w 1953 roku na cześć króla Norodom, po szczególnym wydarzeniu w dziejach Kambodży – uzyskaniu niepodległości 9 listopada 1953 roku..

Stupa króla ANG DUONG

Druga stupa niemalże identyczna do poprzedniej, wznosi się około 
20 metrów na południe od konnego pomnika króla Norodom.. 
Stupa zawiera prochy króla Ang Duong (1796-1860), założyciela dynastii i pra-pra-pra-pradziadka obecnie panującego króla Norodom Sihamoni (fot. poniżej). Wzniesiona została w 1908 roku.

Obydwie stupy – zarówno króla Norodoma jak i króla Ang Duong (fot. poniżej), zostały poświęcone w dniu 13 marca 1980 roku.

Świątynia KEONG PREAH BATH

I wreszcie ostatnia, nieduża budowla znajdująca się na wschodniej ścianie w południowo-wschodnim narożu. Budynek zwie się Keong Preah Bath i jest to mała świątynka, w której można zobaczyć ślady stopy Buddy (fot. poniżej)

Pawilon DHAMMASALA

Ruszam dalej… Zielonymi alejkami świątynnego ogrodu przechodzę teraz na zachodnią stronę sektora Srebrnej Pagody.. Tutaj zza drzew, w południowo-zachodnim narożu murów galerii, wyłaniają się kolejne budowle postawione wokół świątyni.. Widoczny na fotce poniżej otwarty pawilon, nosi nazwę Dhammasala. Jest to miejsce, gdzie modlą się, recytują teksty 
i śpiewają buddyjscy mnisi. Budowla ta służy także jako królewska recepcja.

Stupa księżniczki KANTHA BOPHA

Tuż obok otwartego pawilonu Dhammasala wznosi się szczególny monument – stupa mieszcząca prochy księżniczki Norodom Kantha Bopha, ukochanej córki byłego króla Norodom Sihanouk (fot. poniżej). Księżniczka Kantha Bopha przyszła na świat w 1952 roku. Zmarła w wieku 4 lat na białaczkę. Przez pewien czas załamany ojciec, król Sihanouk, zabierał jej prochy 
na wszystkie swoje podróże. Kiedy w 1960 roku został zbudowany 
pomnik-sanktuarium, prochy małej księżniczki spoczęły w nim na stałe. Projekt Stupy wzorowano na wyglądzie centralnej wieży starożytnej świątyni Banteay Srei, którą zwiedzaliśmy w Angkorze.

Stupy króla SURAMARIT i królowej KOSSOMAK

Nieopodal pomnika-sanktuarium z prochami małej księżniczki wznosi się jeszcze jedna stupa o standardowym wyglądzie, przypominającym szpiczastą wieżę (fot. poniżej)... Stupa zawiera w swym wnętrzu prochy króla Norodom Suramarit i jego małżonki Królowej Kossomak. Są to rodzice byłego króla Sihanouka, dziadek i babcia obecnie panującego króla Sihamoni.

Powoli zataczam koło wokół centralnego budynku Srebrnej Pagody.. 
Na wprost zachodniego wejścia do pagody ustawiono miniaturowy model kultowej kambodżańskiej świątyni – Angkor Wat, którą zwiedzałem kilka dni wcześniej..

BIBLIOTEKA

Przy północnej ścianie Srebrnej Pagody ostatnia budowla do oglądnięcia. Niewielka, kwadratowa kaplica wzniesiona na podwyższeniu i zwieńczona szpiczastym dachem w formie bogato rzeźbionego prangu, charakterystycznego dla sakralnej architektury Khmerów (fot. poniżej). 
Ów niewielki budynek to mała Biblioteka mieszcząca święte, fundamentalne teksty buddyjskie Tipitaka czyli "Trzy Kosze", biblijne kanony buddyzmu. 
W Bibliotece znajduje się także figura świętego byka o nazwie Nandin oraz kilka posągów Buddy. Byk Nandin był mitologicznym wierzchowcem (wahana) boga Śiwy. Postać Nandina symbolizuje wyzwoloną duszę ludzką. Wizerunek Nandina często bywa umieszczany przed wejściem do świątyni, zwrócony w kierunku głównego budynku. Starożytny posąg byka Nandin znajdujący się w Bibliotece wykonano w 80% ze srebra oraz 20% brązu, miedzi, cynku. Wykopany został z ziemi w miejscowości Koh, w 1983 roku, w kambodżańskiej prowincji Kandal.

Dookoła Srebrnej Pagody można znaleźć jeszcze kilka mniejszych ołtarzyków i świątynek. Wiele z nich tonie w kwiatach i krzewach królewskiego ogrodu.. Przyszedł jednak czas ruszać dalej..

Wędrując świątynnymi alejkami pośród bujnej zieleni, podziwiam pracę ogrodników formujących krzewy, przyglądam się kwiatom lotosu pływającym po miniaturowych zbiornikach wodnych..

Wokół panuje zupełna cisza, przerywana od czasu do czasu świergotem nieznanych mi malutkich ptaszków, siedzących na gałązkach oleandrów..

Nagle zza kamiennego kwiatowego gazonu, ustawionego pośród donic z palmami, dobiega do mych uszu znajome świergolenie dwóch dziwnie dużych ptaszków.. No tak, ta parka ma chyba wiosenne gody……

Pawilony wystawowe

DOM ŚWIĘTEGO BIAŁEGO SŁONIA

Po szczęśliwym napotkaniu w królewskich ogrodach dwójki moich przyjaciół - Jorgusia i Grażynki, razem ruszamy w dalszy spacer po świątynnym kompleksie. Wąska alejka biegnąca w kierunku bramy wyjściowej, doprowadza do ostatnich zabudowań, udostępnionych turystom zwiedzającym obszar Królewskiego Pałacu.. W kilku stojących tutaj pawilonach, dawniej znajdowały się stajnie słoni. Teraz zamieniono je na sale wystawowe, gdzie można podziwiać artefakty używane do królewskiego orszaku i uroczystych procesji, piękne lektyki oraz ozdobne siodła zakładane słoniom podczas przejażdżki..

Po lewej stronie znajduje się parterowy, obszerny budynek zwany Domem Świętego Białego Słonia. Po wejściu do środka lekkie zaskoczenie.. 
Pośród różnego rodzaju akcesoriów z ceremonialnej kolekcji królewskiej, pośrodku dużego pomieszczenia ukazuje się replika białego słonia prawie naturalnej wielkości.

Niegdyś na terenie Pałacu Królewskiego przebywały rzadkie, białe słonie – symbol świętości i błogosławieństwa.. Gdy w drugiej połowie XIX wieku wzniesiono mury pałacowego kompleksu, rodzina królewska w dużej mierze podróżowała głównie na słoniach. Znajduje to odzwierciedlenie 
w architekturze wokół kompleksu. Masywna Victory Gate – główna brama wejściowa, została w czasie budowy specjalnie dostosowana do ruchu słoni. Brama ta jest nadal używana do przejazdu ważnych gości i zagranicznych posłów odwiedzających króla, choć teraźniejszy transport jest bardziej współczesny. Na terenie pałacowego kompleksu, nieopodal Sali Tronowej, znajduje się budynek Ho Samran Phirum, który był wykorzystywany jako poczekalnia dla króla i królowej, aby przygotować się do wejścia na pokład słonia. Podczas bestialskiego reżimu Czerwonych Khmerów w 1975 roku, 
na terenie pałacu przebywały królewskie słonie, lecz zostały żywcem zagłodzone i padły..

Poniżej – procesja rodziny królewskiej na słoniach w obrębie pałacowego kompleksu na początku XX wieku..

Biały słoń w hinduizmie był świętością.. Władcy Azji Południowo-Wschodniej w Birmie, Tajlandii, Laosie czy Kambodży zawsze otaczali się świętymi, białymi słoniami.. Posiadanie białego słonia uważane było (i nadal jest uważane w Tajlandii i Birmie) za znak, że monarcha panował sprawiedliwie, a królestwo miało boże błogosławieństwo i opływało w dobrobycie.

W pomieszczeniach sąsiadujących można pooglądać wiszące na ścianach zdjęcia rodziny królewskiej z różnego rodzaju uroczystości oraz 
z prywatnego życia kambodżańskich władców..

Za pawilonami, tuż przed bramą wyjściową zatrzymuję się jeszcze na kilka chwil… Pstrykam ostatnie fotki na terenie pałacowego kompleksu.. 
Na niewielkim placyku ustawiono piękny, ceremonialny rydwan w kształcie zdobionej łodzi na kółkach, przykryty stylowym dachem. Obok duże figury dwóch słoni z małym słoniątkiem…

Parę minut przed godziną 17-tą wychodzę poza mury królewskiego kompleksu pałacowego na pusty, wyludniony bulwar Samdeh Sothearos. 
Do autokaru niespełna 200 metrów, zatem wyrobiłem się przed czasem.. 
W oddali widzę grupkę moich znajomych, zbierającą się wokół naszego khmerskiego opiekuna.. Za kilka minut ruszamy w dalszą drogę, w kierunku kolejnych obiektów, które mamy zapisane w dzisiejszym grafiku zwiedzania.. Tym razem zagłębimy się historycznie w krwawy okres lat 70-tych, czasy reżimu i dyktatury Czerwonych Khmerów, okres masowych egzekucji 
i ludobójstwa. Spojrzymy na tragedię Khmerskiego narodu przez pryzmat pamiątek i dokumentów Muzeum Tuol Sleng, poświęconego ofiarom reżimu Pol Pota.. Jednak to już w kolejnej części mojego fotoreportażu 
z Kambodży.. Hejjj

KONIEC cz. XII

C.D.N..